Het gaat niet goed met links. De monsterzeges van de BBB in de provinciale statenverkiezingen en van de PVV in de tweede Kamerverkiezing van 2023 en het instorten van de SP en D66, hebben duidelijk gemaakt dat links niet de juiste koers vaart. Maar wat voor koerswijziging er nodig is, daar schijnt nog geen overeenstemming over te zijn. Wellicht omdat de vereiste koerswijziging dermate radicaal is, dat hij moeilijk verkropt kan worden. Links moet namelijk uit de intellectuele bubbel.
Het volk verloren
Tot nog niet zo lang geleden stond links voor ‘het volk’, en waren de linker partijen de volkspartijen. Links staat namelijk voor meer gelijkheid, en dat spreekt uiteraard de meerderheid onder het modale inkomen aan. Maar de laatste jaren gebeurt er iets frappants. Rechts heeft het volk voor zich gewonnen.
Of beter gezegd, links heeft het volk verloren. Hoe? Door zich bezig te houden met problemen die simpelweg te ver van het volk van afstaan, zoals klimaat en sociale rechtvaardigheid. Dit zijn problemen die absoluut passen in het portefeuille van links, maar die van te grote schaal zijn om sympathie te vinden bij het volk. In het ergste geval geeft een preoccupatie met dit soort problemen van mondiale schaal de indruk dat men meer bezig is met de wereld dan met het eigen volk. En dat is politiek dodelijk.
De intellectuele klasse
Dit zou allemaal vrij duidelijk moeten zijn, dus waar blijft de koerswijziging dan? Dat die niet komt, heeft te maken met een deel van het electoraat dat links nog wél dient: de intellectuele klasse. De intellectuele klasse is financieel comfortabel, waardoor het zich een preoccupatie met grotere problemen, zoals klimaat en sociale rechtvaardigheid, kan veroorloven. Daarnaast leven sommigen met een mate van schuldgevoel over hun bevoordeelde positie in de maatschappij. Links-progressieve ideeën werken zalvend.
Logischerwijs is de intellectuele klasse disproportioneel zichtbaar, omdat het disproportioneel toegang heeft tot verscheidene mediakanalen. Ook op de nieuwe media, sociale media, is links disproportioneel zichtbaar, omdat deze ruim worden bezet door hoogopgeleide jongeren, die over het algemeen een neiging naar links hebben.
Idealisme
Voor welvarende mensen ligt de horizon een stukje verder weg dan voor de minder welvarenden. Voor veel mensen, zeker degenen met een sterk gevoel voor empathie, leidt dit tot zelfreflectie en tot een preoccupatie met zelf-overschrijdende problemen, of zelfs wereldproblematiek. Wanneer een interesse in wereldproblematiek uit deze hoek komt, nijgt hij vaak naar idealisme. Idealisme als in; ideeën over de maatschappijinrichting met een ideaalbeeld – een perfect plaatje – als duidelijke eindbestemming. In een idealistisch wereldbeeld is de realiteit iets maakbaars, iets dat met genoeg inzet kan worden omgevormd naar het ideaalbeeld.
Er is weinig erkenning voor systematisch krachten die zich niet laten ombuigen. Het feit dat de meeste mensen een voorkeur hebben voor politieke leiders die zich bezighouden met problemen dicht bij huis, is zo’n systematische kracht. Een andere, die door links vaak wordt onderschat of buiten beschouwing gelaten, is die van de geopolitiek; het feit dat natiestaten met elkaar concurreren voor economisch gewin. Het idealistische wereldbeeld van de linkse intellectuele elite is een fantasie. Maar zolang deze fantasie niet dermate van de werkelijkheid verwijdert raakt dat hij uit elkaar spat, maakt dat niet uit. De functie van de fantasie is namelijk bovenal het geweten van de intellectuele elite te zalven.
Idealisme werkt niet zonder een collectieve overeenstemming van revolutionaire proporties. In een verdeelde samenleving zijn er twee opties: compromis of patstelling. Om in ieder geval ergens in de buurt van je idealen te komen, kies je de eerste. Als je enkel de fantasie van de volmaakte realisatie van je ideaalbeeld in stand wil houden, kies je de tweede.
Voor het huidige links komt het er vooral op neer om toe te geven aan het nationalistische sentiment. Dat is een voorwaarde voor heraansluiting bij het volk. Bijvoorbeeld zal het concessies moeten doen op het gebied van immigratie, hoe erg het ook indruist tegen de idealen. Wellicht zal het een nieuwe vorm van nationalisme moeten bieden, welke kan concurreren met die van de rechterflank, terwijl het toch in de buurt blijft van de linkse idealen.